“Saxo Tenor”, a marxinalidade irracional

A compañía Cordelia, da aula de teatro universitaria de Ourense, ven de poñer en escena no Miteu o espectáculo Vidal Bolaño 2013, baseado en distintos textos do autor homenaxeado no Día das Letras : Saxo Tenor, Rastros, Animaliños e Anxeliños.   Imos comezar o percorrido pola primeira das obras mentadas,  Saxo Tenor, premio Alvaro Cunqueiro no ano 91.

“Se eu fose puta ou ionqui, mangán ou camello de pub cutre, proxeneta ou parado de longa duración enganchado o Johnnie Walker, pediríalle a Vidal Bolaño un papel en Saxo Tenor; e daríalle as gracias pola dignidade. Se eu fose todo o contrario – ¿existe todo o contrario?- se eu fose todo o contrario debera de dicirlle a RVB tamén que gracias, que que lanse, che, qué bueno que vinistes, que ben que nos contaches en Saxo Tenor que a vida é unha cuestión de fondo, non de formas”.

Pancho Tristán  “Alalá de todos nos” en Crítica e autores, p. 441

Persoaxes de “Saxo Tenor”. Fotografía de Xenaro Martínez

Desta “desgracia arrabaldeira improbable entre loucos, chourizos, gansters, chulos, currantes e putas” – segundo reza o subtítulo da obra –  o especialista na obra de RVB  Xosé Manuel Fernández Castro di que se pon en escena:

 “A patoloxía social do suburbio galego contemporáneo. Sitúanos nun ambiente ultramarxinal onde impera unha irracionalidade que fai da frustración un fenómeno de masas, de modo que a alienación é colectiva e as diversas respostas individuais van ter en común unha tendencia autodestrutiva da propia colectividade, coa transgresión de toda clase de pactos de convivencia. En consecuencia, píntase un contorno hostil, insufrible, de roubo, prostitución, incesto, adulterio, prevaricación, chantaxe e asasinato”.

              Xosé Manuel Fernández Castro  A obra dramática de Roberto Vidal Bolaño, p. 255

Segundo Inma López Silva, esta obra de RVB inscribiríase dentro do ciclo do “dirty realism”, a carón do ciclo xacobeo e o ciclo da represión dictatorial , un “cambio na concepción dramática de Vidal Bolaño  que se fai máis realista, na procura de temáticas históricas e de reflexións sobre a condición humana (marxinación, liberdade, morte) en que aproveita solucións cinematograficas e explicita “unha concepción do teatro algo máis brechtiana” (Laura Tato Fontaíña, Roberto Vidal Bolaño: unha vida para o teatro, p. 50  citando, a súa vez, a Inma López Silva en “Roberto Vidal Bolaño na (re) construcción do teatro galego. De Abrente a Mar Revolto”).

Na BUSC temos as seguintes edicións de Saxo Tenor :

Edicións de “Saxo Tenor” na BUSC

-Por unha banda, a editada pola Voz de Galicia na Biblioteca  Galega 120

-Por outra, a publicada por Edicións Xerais de Galicia

– E, por último, cómpre mencionar a  do programa de man editado pola estrea da obra. 

Completan o noso fondo outras dúas edicións: a tradución ao castelán, realizada por Luís Alonso Girgado para a SGAE e tamén a incluída nas Obras completas

“Criaturas”, catorce anos despois.

“Se un monstro decidise dar unha volta entre nós, qué sucedería? Una resposta posible é Criaturas”

                                 Camilo Franco  Dez obras na vida de Roberto Vidal Bolaño, p.  119.

Roberto Vidal Bolaño e Rubén Ruibal na representación de “Criaturas”.

Criaturas convertiuse, desde a súa estrea no ano 1999, nunha das obras máis premiadas de RVB : Premio Eixo Atlántico no 1999, premio ao mellor texto orixinal nos María Casares  e premio Max ao mellor teatro orixinal en galego. A criatura, o monstro, sérvelle ao autor para revisitar o que se considera “normalidade”- a que reside nos arquetipos- e darlle a volta, usando o humor e o sarcasmo como bisturí. Producida por Teatro do Aquí, a compañía do propio autor, estreouse no ano 1999 baixo a dirección de Roberto Vidal Bolaño e protagonizada por el mesmo e Rubén Ruibal, Vicente de Souza, Belén Constenla e Miguel Varela. Para a nova representación que volve neste mes de abril aos escenarios, vólvese reunir a compañía Teatro do Aquí, fundada por RVB no ano 1993 e mesmo con parte do elenco orixinal.  Salientamos algunhas das palabras do Manifesto que o propio grupo elaborou e define á perfección o sentido do teatro que tiña o autor e o director:

“Nalgún recuncho ignorado do noso presente, ten que haber un teatro de hoxe e do aquí posible. Un teatro con fe abondo en si mesmo e na sociedade na que nace e á que serve, como para ser quen de saír o encontro de poéticas propias, capaces de traducir en términos de universalidade o particular, e de reafirma-las capacidades potenciais da nosa cultura e dos nosos creadores para se incorporar por méritos propios á dramaturxia e ao teatro universal”

                                                                          Teatro do Aquí, 1993 ( Recollido en Roberto Pascual  Roberto Vidal Bolaño e os oficios do teatro, p. 41)

Na BUSC temos a edición orixinal da obra, publicada no 2000 por Teatro do Noroeste e co patrocinio, segundo di nos preliminares, da Cámara Municipal de Viana do Castelo e da Associaçao Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular, así como tamén a incluída nas Obras completas.

Cuberta da edición de “Criaturas” publicada no ano 2000

“A burla do galo”, de novo nos escenarios

O vindeiro día 10 de abril, a Aula de Teatro da UDC-Teatro Normal, dirixida por Rubén Ruibal, poñerá en escena, dentro do contexto do Festival Internacional de Teatro Universitario A burla do galo, de Roberto Vidal Bolaño. Estreada no ano 2000, nesta obra

” RVB insiste con Álvaro Cunqueiro na galeguización do mito de don Xoán cunha lectura excéntrica que funde trascendencia e transgresión”

Xosé Manuel Fernández Castro A obra dramática de Roberto Vidal Bolaño  (p. 250).

Na páxina do Centro Dramático Galego, podedes consultar o calendario das representacións e o elenco desta producción.

Na BUSC contamos cunha edición da obra acompañada dunha gravación da representación da mesma, realizadas polo IGAEM e o CDG.

Edición e gravación de “A burla do galo” nos fondos da BUSC

Achegamos, coma curiosidade, a entrevista que co gallo do estreo da obra , fai ao autor Pancho Tristán.   Nela  ofértanse  algunhas reflexións que fai o autor sobre o feito dramático, sobre a universalidade do teatro, sobre o traballo do escritor . Destacamos esta resposta, á pregunta de se sentía a súa escrita como feita na periferia:

“No me siento en la periferia, ¿periferia con respecto al centro que es Madrid? No creo que Madrid sea el centro. Estoy en mi centro, que es esta cultura y esta ciudad. Los demás me consideran periférico estúpidamente. Pero a mí me representaron en Brasil, en Portugal, van a hacerlo en Andalucía… Puedo escribir pensando en la realidad próxima, la que me sacude cada día, pero esa realidad no es muy distinta de la de cualquier occidental. Quiero que mi teatro interese en todo el mundo, pero no hago teatro universal. Mi teatro tiene que funcionar aquí, si no no podrá funcionar en ninguna parte.”

Con respecto ao vencello desta obra co mito de Don Juan, pódese consultar o traballo de Carmen Becerra “The Don Juan Myth in Iberian Galician Literature”. CLCWeb: Comparative Literature and Culture 13.5(2011) <http://dx.doi.org/10.7771/1481-4374.1906>

No vinte aniversario de “Días sen gloria”

“Eu tenho a suspeita de que um espectáculo compon-se de tres sonhos. O primeiro, o do autor, que presiente un mundo e passa-o (dolorosamente) a un papel: o segundo o que se materializa no cenário; na luz, na música, na carne palpitante dos artistas; e o terceiro o sonho que se provoca em cada espectador. A min tocou-me en azar, ordear enriba de un palco  o que, ao meu parecer, é o sonho mais fermoso que Roberto Vidal deitou sobre o papel”

Quico Cadaval (“Arredor de Días sen gloria“)

Roberto Vidal Bolaño, na representación de “Días sen gloria”(1993). Fotografía de Xenaro Martínez

Cúmprense neste 2013 vinte anos da estrea de Días sen gloria, unha montaxe dirixida por Quico Cadaval e protagonizada polo propio Roberto Vidal Bolaño e o resto do elenco de Teatro de Aquí.  O vindeiro día 5 de abril, e baixo a dirección de Fefa Noia, o Centro Dramático Galego estreará unha nova versión da obra que fora premio Rafael Dieste no ano 1992, ademáis de facer unha completa proposta pedagóxia, biográfica e crítica na súa páxina web.  Tal e como afirma  tamén Manuel Guede na introducción á obra publicada en 1993, “Vidal Bolaño soubo en Días sen gloria vincular dúas grandes mitoloxías : a do camiño francés e a do western , finalmente as dúas fronteirizas, pero máis que como feito físico como sustrato interior, iso que se chama o espírito da fronteira”.

Dúas son as edicións  coas que conta a BUSC desta obra:

• – A primeira delas, a editada pola Deputación Provincial da Coruña no ano 1992 con ilustracións de Quintana Martelo.
•  –Programa de man do día do estreno, con textos de Manuel Guede, Quico Cadaval, e Manuel Quintáns. Contén tamén o texto completo da obra, o elenco cun breve curriculum, e fotografías da montaxe.

A esquerda, a edición de 1992 ilustrada por Quintana Martelo. A dereita, o programa da obra.

Cómpre decir que existe unha versión en castelán, do autor, publicada na revista ADE  Teatro  (n. 31-32, 1993) e que se pode consultar en liña na Biblioteca Virtual de Prensa Histórica, acompañado de sendos artigos de Manuel Guede (“El teatro universal de Roberto Vidal Bolaño”) e Manuel Quintáns (“Los secretos de un teatro gallego universal”).