Hoxe, 11 de setembro, lembramos a RVB no seu cabodano. E queremos recordalo subido a un escenario, nunha “Ultranoite peregrina”, facéndonos rir e reflexionar con esta particular Oración ao Apóstolo.
Aniversario
Roberto Vidal Bolaño en Caprice de Dieux. Fotografía de Tino Viz.
“Son un pallaso ocasional e tristón. Cativo de máis para facer rir a ninguén. E menos a ti que tés unha sona de seriote. De feito e anque che custe crelo, dáseme mellor facer chorar que facer rir (…) O do nariz é outra cousa. Unha manía que me ven de vello e que non sei moi ben a onde leva. A primeira vez que me dou por aí foi para intentar acalar os choros dunha miña irmá de dous anos. Aquel foi o meu primeiro fracaso como comediante. Conseguía que deixase de chorar mentres lle facía monadas (…) Eu entón debía ter tan só dez ou once anos, así que como é natural acabamos chorando os dous. Ás veces mesmo eu máis do do cá ela. Foi así como aprendín que entre o que un quer conseguir co que fai e o que consigue realmente, pode mediar un mundo. Máis adiante faríao … eu que sei…. por chulería, para facerme notar e chamar a atención…. (…) A min, xa ves, sen ter ido a cursiño ningún, de vez en cando, dáseme por isto de facer o pallaso”
Fragmentos de Sen ir máis lonxe de RVB, reproducidos en : A trabe de ouro, n. 50 (abr-maio-xuño 2002), p. 229-235
Hoxe, 31 de xullo do 2013, Roberto Vidal Bolaño tería cumprido 63 anos.
“As actas escuras”
X. Manuel Olveira, “Pico”, no papel de Don Mauro nas “Actas escuras”. Fotografía tomada do dossier do CDG
No ano 1992, As actas escuras gaña o Premio Xacobeo de Textos Teatrais, convocado pola Dirección Xeral de Promoción do Camiño de Santiago. A convocatoria do premio incluía a publicación do texto e, tamén, a montaxe do espectáculo. Ningunha das dúas cousas tivo lugar no seu momento: a obra foi publicada por primeira vez nunha colección auspiciada pola ASPG e A Nosa Terra e a representación tivo lugar, a estrea mellor dito, dezaseis anos despois. Esta primeira representación, nunha montaxe dirixida por Xulio Lago para o Centro Dramático Galego, tivo lugar, polo tanto, no ano 2010.
Pretendemos ser fieis ao pensamento do autor e incorporar rigorosamente do mellor xeito que soubemos un texto que cuestiona rotundamente a ocultación da verdade, ese uso que preside, parece que impunemente, moitos dos acontecementos da historia nosa de cada día.
Xulio Lago, na presentación da obra no CDG.
O crego don Mauro e o seu sobriño Casiano inician unha investigación, convidados polo cardenal Payá, sobre os presuntos restos do Apóstolo aparecidos na catedral compostelana. Este é o punto de partida da obra de RVB na que o poder da Igrexa, os enganos e ambicións, a ocultacións da verdade e manipulacións dos feitos e a liberdade de pensamento, conforman os puntos básicos da obra, no esceario da Compostela de finais do século XIX.
Nese contrapunto de discursos desaqueloutrados, amputados e xustapostos transcorre a trama da obra que dá conta dos avances técnicos e ideolóxicos, pero tamén das contradicións do século XIX en España, un século que se caracterizou pola aparición das primeiras constitucións modernas no noso país
Ánxela Gracián, no caderno pedagóxico sobre a obra editado polo CDG
Na BUSC contamos coas seguintes edicións:
– A editada pola Concellería de Cultura de Santiago e a editorial A Nosa Terra no ano 2005.
-O volume coeditado entre a Asociación Sociopedagóxica Galega e a editorial A Nosa Terra que recolle, ademáis, O circo da medianoite de Manuel Lourenzo e Maremia de Euloxio R. Ruibal.
-A edición en castelán, con tradución de Rebeca Quintáns, a cargo da editorial Hiru, no ano 2003.
-A incluída nas Obras Completas
De “Doentes” e das fábulas traxicómicas
Doentes, a peza de RVB cun trasfondo de posguerra oscuro e neboento, gaña o premio Rafael Dieste no ano 1998. O punto de partida da obra é a conversión dun hospital de caridade, case un dispensario, nun complexo hoteleiro de luxo. Partindo dun feito histórico recoñecible, do que o resultado sería o actual Hostal dos Reis Católicos na Praza do Obradoiro, RVB paséanos, cunha tamén palpable débeda con Valle Inclán, por un esceario truculento, unha cidade sumida no medo e na violencia, percorrida por dous desheredados dun mundo que non foi construído a súa imaxe e semellanza. En palabras de Montse Ribao
No labirinto de Doentes vagan personaxes que son presentados ante o receptor coma entes incorpóreos nalgúns casos e coma seres observados dende unha óptica animalizante outros. (…) Un bo número dos corenta e dous personaxes que se mencionan no dramatis personae comparte outros tres parámetros caracterizadores da súa condición vital : a enfermidade física ou ética, a mentira na que viven e a morte que os circunda. Os enfermos, constantes na dramaturxia de Vidal Bolaño, son tamén os protagonistas da noite compostelá na que de desenrolan os feitos.
Montserrat Ribao Pereira, “De brétemas e sombras no labirinto dos Doentes” , p. 270.
Este texto versátil tivo tamén unha versión cinematográfica, dirixida por Gustavo Balza e con guión de Roberto G. Méndez. En palabras de Antón Reixa, productor da película, subliña a “versatilidade do teatro como material para o cinema”, por unha banda, e, por outra, “a percepción de Vidal Bolaño como escritor nacional :
Doentes non é outra cousa que a descarnada fábula tráxico-cómica da historia de Galicia. (…) a historia nacional como unha avaría permantente, só resistible pola preeminencia dos sentimentos e valores humanos de soliedariedade, por encima do ruín contexto político, cultural e económico.
Antón Reixa , “Doentes: Galicia como fábula en Roberto Vidal Bolaño”
Na BUSC temos os seguintes exemplares da obra:
-A editada no 2013 por Positivas, o Consorcio de Santiago e a Xunta de Galicia
-A publicada pola Deputación da Coruña no 1996
Mecos, meigas, antroido… teatro para nenos de RVB
Cartel das representacións de 1995 de “Touporroutou da lúa e do sol”
Lemos un artigo de Noemí Pazó que comeza preguntándose se, realmente, existe o xénero do teatro infantil, no noso contexto e en xeral. Con respecto á obra de Roberto Vidal Bolaño e o teatro para nenos na súa traxectoria, sinala
A obra infantil de Roberto Vidal Bolaño abarca en total seis anos: de 1977, ano no que se publican as súas primeiras obras (Laudamuco, Señor de Ningures, e Ladaíñas pola morte do Meco) e a peza Xaxara, Peituda, Paniogas, Tarelo, o Rapaz e o Cachamón ou como trocar en rato pequecho o meirande xigantón recibe unha mención honorífica no III Concurso de Teatro Infantil O Facho, a 1982, cando se estrea Touporroutou da lúa e do sol, publicada catorce anos despois.
Noemí Pazó “Da Xaxara ao Touporroutou. O teatro infantil de Roberto Vidal Bolaño” en Roberto Vidal Bolaño escritor escénico, editado por Carmen Becerra e Teresa Vilariño Picos, p. 19
Algunhas destas obras concíbense como teatro para títeres, e coma di a autora do estudo, conforman unha unidade : o antroido como trasfondo principal, meigas e mecos, dialogando sempre coa tradición popular. Tamén para Noemí Pazó, así coma para Inma López Silva, cobran importancia temas coma a morte e o metateatro.
Neste ano 2013, o Consello da Cultura Galega fai unha edición non venal da Ruada das papas e o unto que se pode descargar aquí . A obra vai precedida dun “Aviso para nenos lectores”
No entender de quen esto escribe, o teatro so é tal cando é un feito compartido. Actores e xente xuntos. E a color, as imaxes, e a palabra e o bruído. Todos arredor dun mesmo anaco de vida. Dunha vida nova, diferente, tan certa coma a que máis, pero creada ex profeso para que non nos pida a outra a que nos dan cada día, que se non sempre vén porca, tampouco ven limpa a cotío. Así que, se algún día vos cadra de ver a un demo brincando na rúa, non deixedes de seguilo. Pode ser o desta historia.
Ademáis de autor de teatro para nenos, tamén amosou unha vertiente pedagóxica na explicación do feito teatral. No ano 93 publícase O espacio teatral, unha viaxe a través do círculo, unidade didáctica publicada polo Concello de Santiago. Ilustrada por Fausto Isorna e con texto de RVB, explícase, dun xeito sinxelo, o significado e evolución histórica dos espazos teatrais, da propia representación e aludindo, mesmo, a culturas afastadas da nosa coma o kabuki xaponés e os teatros hindúes e chineses.
Amosamos aquí as obras que temos no catálogo da BUSC
Teatro infantil de RVB na BUSC
Na páxina web da Asociación Roberto Vidal Bolaño, na sección de teatro infantil, atopamos toda a información relativa as distintas montaxes: representacións, elencos, carteis… . Gustounos ver o nome da nosa lembrada compañeira Rosa Bassave coma colaboradora daquelas primeiras representacións.
As Rosalías de RVB
Case xa no Día das Letras Galegas, aniversario da publicación de Cantares Gallegos, imos falar da obra que Roberto Vidal Bolaño adicou á figura de Rosalía de Castro.
Agasallo de sombras estreouse no ano 1984 coma unha das principais apostas do recén creado Centro Dramático Galego. Escrita e dirixida por RVB, a Rosalía que conforma a pluma do dramaturgo supón unha visión desmitificadora en certo sentido. Para Nuría Araúxo García nesta obra Roberto Vidal Bolaño dános a súa visión particular non só do personaxe histórico, tamén “da muller que protagonizou o Rexurdimento literario galego”. Unha Rosalía afastada da imaxe estereotipada, moito máis acorde cunha muller adiantada ao seu tempo, unha Rosalía, porén, que “resucita” e crea Vidal Bolaño:
A loita contra a dispersión e a “melancolía de ter nacido” (Virginia Woolf) son o soporte desta resurrección de Rosalía. Descubrir unha personalidade fracturada, suxerir a complexidade e mostrar un deserto no que non existen os heroes por máis que os problemas se empeñen en sementalos, é a tolemia que convertiu en linguaxe teatral Roberto Vidal Bolaño
Unha travesía das apariencias para Rosalía de Castro, texto de Luís Cochón no programa de man da obra.
Dúas son as edicións que temos desta obra na BUSC , a editada polo “El Correo Gallego” e a que se inclúe nas Obras completas. Tamén contamos co programa de man que se entregou na estrea da obra e que xa citamos.
Edición de “El Correo Gallego” e programa de man da estrea de “Agasallo de sombras” editado polo CDG.
Pero non foi Agasallo a única aproximación que fixo RVB á figura de Rosalía.
No ano 2001 dirixe , tamén para o CDG, unha versión “libre e non moi respectuosa”, da Rosalía de Ramón Otero Pedrayo, autor cuxo universo foi sempre parte das influencias do dramaturgo homenaxeado nas Letras Galegas deste 2013. Segundo di o propio RVB, falando desta adaptación :
Ó longo da miña traxectoria como autor ou como director teatral, tiven sempre o teatro de don Ramón Otero Pedrayo como referente exemplar. E a el acudín máis dunha vez para lle ripar ideas, atopar respostas,ou ensoñar espectáculos teatrais imposibles, ou cando menos improbables. Pero ese enfeitizo polo seu mundo e pola súa poética teatral, agromou en min dende apreciacións que hoxe sei erradas e das que só a experiencia concreta da posta en esceana dunha das súas pezas, O desengano do prioiro, conseguiu librarme”.
Roberto Vidal Bolaño “Teatro con T maiúsculo (arredor do teatro de don Ramón Otero Pedrayo)”
Amosamos, neste fío trazado hoxe, os exemplares no catálogo da BUSC destas obras: por unha banda a Rosalía orixinal de Otero Pedrayo. Por outra, a adaptación realizada por Roberto Vidal Bolaño, editada polo IGAEM co motivo da estrea polo CDG.
BailadELAS, mulleres bolañesas
Cartel de BailadELAS
BailadELAS mulleres bolañesas, é un espectáculo construído arredor de cinco textos de RVB: Laudamuco, señor de ningures (Premio Abrente 1976), Bailadela da morte ditosa (Premio Abrente 1980), Saxo tenor (Premio Álvaro Cunqueiro 1991), Rastros e Criaturas (Premio Eixo Atlántico 2000, Premio Max 2001). Segundo as palabras de Roi Vidal, fillo do dramaturgo e adaptador de BailadELAS , expresou na roda de prensa de presentación da obra é un xeito de “menú degustación” da obra de RVB enfocado nas “liñas mestras que caracterizan as súas personaxes femininas”. Coproducida por AGADIC, a Xunta de Galicia e o CDG, dirixida por Xavier Estévez e protagonizada por Laura Ponte, ven de estrearse no Auditorio de Rianxo e comeza unha xira galega que recalará en Compostela nos días 18 e 19 de maio. Deixamos unha interesante conversa publicada no xornal Plaza.com e co xornalista Alberto Ramos, entre actriz, adaptador e director desta BailadELAS.
Sobre Teatro Antroido, pódese consultar o dossier da compañía na rede, no que se fala da orixe da mesma en 1978, fundada por Roberto Vidal Bolaño e Xaquín García Marcos, aos que se uniría a actriz Laura Ponte, conformando un piar fundamental do teatro galego contemporáneo. Segundo din no seu dossier:
Teatro Antroido ocupa un lugar destacado no teatro galego grazas a unha estética particular e renovadora baseada na utilización teatral de diferentes tradicións e xéneros artísticos, e realiza espectáculos de diversos formatos e públicos, tocando todos os paus da arte teatral, como o teatro de actores, o teatro infantil,o teatro de obxectos e o teatro de rúa.
Precisamente un 16 de maio de 1978 estreábase unha das obras que forman parte de BailadELAS e que temos representada no catálogo da BUSC: Laudamuco, señor de ningures, da que amosamos tamén unha fotografía da representación co propio Roberto Vidal Bolaño.
Laudamuco, señor de ningures
Neste mesmo blog xa fixemos referencia a dúas das obras que se inclúen tamén nesta adaptación, coma son Saxo Tenor e Criaturas. Tócanos, entón, amosar as edicións que temos de Bailadela da morte ditosa, Rastros e a xa mentada Laudamuco.
Fondos na BUSC de Bailadela, Laudamuco e Rastros
“Animaliños” ou a natureza en pequena escala
O vindeiro día 5 de maio a compañía de teatro da USC-Lugo pondrá en escena a montaxe Animaliños, segundo nos informan no seu blog a propia Aula de Teatro da USC, no contexto da Mostra de Teatro Universitario de Galicia.
Cartel da Mostra de Teatro Universitario de Galicia
Unha praga de caracois que chega a unha urbanización das aforas dunha cidade da pé a falar da nosa relación coa natureza, de amosar a ironía e o espazo da risa, así como poñer en entredito certas convencións tanto teatrais coma ideolóxicas que residen neste texto do que hoxe falamos. Tamén, e coma afirma Laura Tato:
Técnicamente, Animaliños representa un paso máis na evolución na dramaturxia de Roberto Vidal Bolaño, pois aos recursos parateatrais presentes ao longo da súa traxectoria dramática, semella que quixo engadir recursos, non só do cinema, senón tamén da banda deseñada.
Laura Tato Fontaíña Roberto Vidal Bolaño, unha vida para o teatro, p.72
Cartel de “Animaliños” de RVB, adaptación libre de Paloma Lugilde e que se leva a escena no contexto do Festival Internacional de Teatro Universitario da USC
Pero, por riba de todo, interésanos especialmente o que di a investigadora sobre a edición de Animaliños da que imos facer referencia hoxe. Refírese á necesidade de ter textos teatrais ben editados e laiase de que, naquel momento- no ano 2003 é cando se escribe esa crónica- non existiran aínda unhas obras completas das que hoxe, por fortuna, xa gozamos e que se poden atopar nos fondos da BUSC. Volvendo de novo a esta edición, reproducimos as palabras da autora:
Esta edición de Animaliños publicada por Follas Novas é, sen dúbida, unha pequena xoia que non debe pasar desapercebida e pola que cómpre seguir animando aos editores a non deixar de explorar os camiños da edición teatral, mesmo a eririxirse en referentes desde o ámbito da edición. Interesan especialmente os estudios introductorios de Alonso Girgado, Teresa Monteagudo e Manuel Quintáns. Estas introduccións explican a obra de Roberto Vidal Bolaño desde un punto de vista contextual, cinematográfico e dramatúrxico, respectivamente, dando luz sobre cuestións e percepcións que abren vieiros para novas interpretacións da obra do autor
Inma López Silva (2003) Pequenos bechos, grandes obras
E unha pequena lembranza daquelas primeiras representacións da obra, co elenco de Teatro do Aquí
Mónica Camaño, Rubén Ruibal e Avelino González “Animaliños”
“Saxo Tenor”, a marxinalidade irracional
A compañía Cordelia, da aula de teatro universitaria de Ourense, ven de poñer en escena no Miteu o espectáculo Vidal Bolaño 2013, baseado en distintos textos do autor homenaxeado no Día das Letras : Saxo Tenor, Rastros, Animaliños e Anxeliños. Imos comezar o percorrido pola primeira das obras mentadas, Saxo Tenor, premio Alvaro Cunqueiro no ano 91.
“Se eu fose puta ou ionqui, mangán ou camello de pub cutre, proxeneta ou parado de longa duración enganchado o Johnnie Walker, pediríalle a Vidal Bolaño un papel en Saxo Tenor; e daríalle as gracias pola dignidade. Se eu fose todo o contrario – ¿existe todo o contrario?- se eu fose todo o contrario debera de dicirlle a RVB tamén que gracias, que que lanse, che, qué bueno que vinistes, que ben que nos contaches en Saxo Tenor que a vida é unha cuestión de fondo, non de formas”.
Pancho Tristán “Alalá de todos nos” en Crítica e autores, p. 441
Persoaxes de “Saxo Tenor”. Fotografía de Xenaro Martínez
Desta “desgracia arrabaldeira improbable entre loucos, chourizos, gansters, chulos, currantes e putas” – segundo reza o subtítulo da obra – o especialista na obra de RVB Xosé Manuel Fernández Castro di que se pon en escena:
“A patoloxía social do suburbio galego contemporáneo. Sitúanos nun ambiente ultramarxinal onde impera unha irracionalidade que fai da frustración un fenómeno de masas, de modo que a alienación é colectiva e as diversas respostas individuais van ter en común unha tendencia autodestrutiva da propia colectividade, coa transgresión de toda clase de pactos de convivencia. En consecuencia, píntase un contorno hostil, insufrible, de roubo, prostitución, incesto, adulterio, prevaricación, chantaxe e asasinato”.
Xosé Manuel Fernández Castro A obra dramática de Roberto Vidal Bolaño, p. 255
Segundo Inma López Silva, esta obra de RVB inscribiríase dentro do ciclo do “dirty realism”, a carón do ciclo xacobeo e o ciclo da represión dictatorial , un “cambio na concepción dramática de Vidal Bolaño que se fai máis realista, na procura de temáticas históricas e de reflexións sobre a condición humana (marxinación, liberdade, morte) en que aproveita solucións cinematograficas e explicita “unha concepción do teatro algo máis brechtiana” (Laura Tato Fontaíña, Roberto Vidal Bolaño: unha vida para o teatro, p. 50 citando, a súa vez, a Inma López Silva en “Roberto Vidal Bolaño na (re) construcción do teatro galego. De Abrente a Mar Revolto”).
Na BUSC temos as seguintes edicións de Saxo Tenor :
Edicións de “Saxo Tenor” na BUSC
-Por unha banda, a editada pola Voz de Galicia na Biblioteca Galega 120
-Por outra, a publicada por Edicións Xerais de Galicia
– E, por último, cómpre mencionar a do programa de man editado pola estrea da obra.
Completan o noso fondo outras dúas edicións: a tradución ao castelán, realizada por Luís Alonso Girgado para a SGAE e tamén a incluída nas Obras completas
“Criaturas”, catorce anos despois.
“Se un monstro decidise dar unha volta entre nós, qué sucedería? Una resposta posible é Criaturas”
Camilo Franco Dez obras na vida de Roberto Vidal Bolaño, p. 119.
Roberto Vidal Bolaño e Rubén Ruibal na representación de “Criaturas”.
Criaturas convertiuse, desde a súa estrea no ano 1999, nunha das obras máis premiadas de RVB : Premio Eixo Atlántico no 1999, premio ao mellor texto orixinal nos María Casares e premio Max ao mellor teatro orixinal en galego. A criatura, o monstro, sérvelle ao autor para revisitar o que se considera “normalidade”- a que reside nos arquetipos- e darlle a volta, usando o humor e o sarcasmo como bisturí. Producida por Teatro do Aquí, a compañía do propio autor, estreouse no ano 1999 baixo a dirección de Roberto Vidal Bolaño e protagonizada por el mesmo e Rubén Ruibal, Vicente de Souza, Belén Constenla e Miguel Varela. Para a nova representación que volve neste mes de abril aos escenarios, vólvese reunir a compañía Teatro do Aquí, fundada por RVB no ano 1993 e mesmo con parte do elenco orixinal. Salientamos algunhas das palabras do Manifesto que o propio grupo elaborou e define á perfección o sentido do teatro que tiña o autor e o director:
“Nalgún recuncho ignorado do noso presente, ten que haber un teatro de hoxe e do aquí posible. Un teatro con fe abondo en si mesmo e na sociedade na que nace e á que serve, como para ser quen de saír o encontro de poéticas propias, capaces de traducir en términos de universalidade o particular, e de reafirma-las capacidades potenciais da nosa cultura e dos nosos creadores para se incorporar por méritos propios á dramaturxia e ao teatro universal”
Teatro do Aquí, 1993 ( Recollido en Roberto Pascual Roberto Vidal Bolaño e os oficios do teatro, p. 41)
Na BUSC temos a edición orixinal da obra, publicada no 2000 por Teatro do Noroeste e co patrocinio, segundo di nos preliminares, da Cámara Municipal de Viana do Castelo e da Associaçao Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular, así como tamén a incluída nas Obras completas.
Cuberta da edición de “Criaturas” publicada no ano 2000
Letras Galegas 2013 